Rękawice rycerskie na początku XV wieku

Bolączką wielu walczących, zwłaszcza w bohurtach i długim mieczu, jest rzekomy brak bezpiecznych rękawic w okresie grunwaldzkim. Ikonografia, nagrobki oraz inne źródła potwierdzają, że na ten czas 95% wszystkich ochron dłoni stanowiły rękawice klepsydrowe (zwane tak od swojego kształtu). To prawda. Pamiętajmy jednak, że klepsydra klepsydrze nierówna.

Takie coś krąży w necie, ale polecam zachować ostrożność zanim uwierzycie.

Postanowiłem wziąć temat pod lupę i sprawdzić czy rzeczywiście nie ma jakiegoś historycznego odpowiednika będącego lepszym rozwiązaniem niż używanie tzw. bohurtowych buł czy innego typu dziwnych wynalazków. Przy okazji umieszczę kilka swoich przemyśleń na temat bezpieczeństwa.

Rycerskie BHP

Skoro o bezpieczeństwie to warto przypomnieć wpisy, które na ten temat popełniłem, część pierwsza oraz część druga. Czyli podsumowując, rękawice powinny być sprawne technicznie oraz utrzymane w dobrym stanie. Ale darujmy sobie te oczywiste oczywistości. Problem zaczyna się gdy wnikamy w szczegóły, gdyż tam niewielkie zmiany robią ogromne różnice.

Moim zdaniem największym problemem współczesnych rycerzy jest niewłaściwie dobrane wymoszczenie, chociaż ostatnimi laty sytuacja się znacznie polepszyła. I tutaj często są dwie skrajne opcje. Albo monstrualny przerost albo totalny brak. Jedno paskudne, drugie niebezpieczne. I bądź tu mądry. Uważam, że sama rękawica skórzana to trochę za mało. Dłoń w momencie trafienia, w odróżnieniu od całej reszty ciała, ustabilizowana jest na rękojeści broni, niczym w imadle. To pozbawia jej jakiekolwiek amortyzacji, więc i szkody są poważniejsze.

Inna sprawa, że niemal wszystkie konwencje wykluczają atak na dłonie. To powoduje, że walczący nie przywiązują większej wagi do tego co robią z łapkami podczas walki, a w skrajnych przypadkach zasłaniają się nimi, by ratować cenne punkty. Proponowałem jakiś czas temu by dopuścić ataki na dłoń na normalnych zasadach, tak jak to jest w konwencji DESW. Powinno to zwiększyć świadomość zawodników i nauczyć ich właściwych odruchów, zmniejszając ryzyko kontuzji.

Rozwiązania, które funkcjonują w RR to choćby przerośnięte wymoszczenia, ale na szczęście odchodzą do lamusa. Inne patenty to pancerne rękawice "buły", które przywędrowały ze wschodu. Wyglądają zupełnie jak rękawice folgowe, tylko takie zanitowane z dwóch stron. Nie ma możliwości otwarcia dłoni w takim wynalazku, a broń przekłada się z góry. Pozostawię to bez komentarza i przejdę to innych form dozbrajania rękawic. Oczywiście prostym sposobem wydaje się stosowanie późniejszych wzorów rękawic płytowych, ale żeby nie było za łatwo - zazwyczaj nie jest to dozwolone ze względu na historyczną poprawność. Aby to ominąć niektórzy z zawodników zdecydowali się na rękawice kolcze typu mitynki z ukrytymi blachami pod spodem. Mając w ten sposób praktycznie dwie rękawice w jednej. Oprócz wielkości są ok. Inni dozbrajają swoje klepsydry dodatkową warstwą blachy, czyli tzw "dekielkami". Te dwie ostatnie metody uważam, że są dobrym kompromisem.

Małe tarczki troczono do rękawicy, poł. XV w.

Ja do swoich rękawic doszyłem filc na palcach. Z efektów jestem zadowolony - żadnej kontuzji dłoni odkąd je mam tak zrobione. Najgorsze co to stłuczenia pod paznokciami. Wada jest taka, że praktycznie nie chroni przed bólem takie rozwiązanie. Zastanawiam się na dołożeniem dekielków, bo blachy paliczków już mi się powyginały.

Jednak po co kombinować z różnymi dziwnymi zamiennikami, skoro można użyć czegoś bezpiecznego i zarazem historycznego?

Wróćmy do źródeł

Przeglądając dostępne materiały, uważny badacz wykryje ważny szczegół. Rękawice klepsydrowe ewoluowały! To stwierdzenie jest tak oczywiste, że aż poraża. Jednak nie jest to taki uproszczony przeskok, jaki znamy z mitów RR czyli: albo palczaste gotyckie albo "łyżki". Rzeczywistość - jak zwykle - okazuje się ciekawsza. Polecam zapoznać się z bardzo dobrym (choć ciut nieaktualnym) artykułem Tomasza Rajtara "Rozwój rękawic.." umieszczonym w serwisie bagrit.pl, który nowicjuszy wprowadzi w temat, a starym wyjadaczom odświeży pamięć.

Okazuje się, że problematyka bezpieczeństwa dłoni to nie tylko domena współczesnych. Nasi przodkowie dbali o swe dłonie równie pieczołowicie, gdyż podobnie jak nam zapewniały one chleb. I mimo obiegowych opinii, że klepsydry im wystarczały, bo nie potrzebowali tak dobrej ochrony jak my teraz, jestem przekonany, że jest zgoła odwrotnie. Moim zdaniem nigdy nie wyprzedzimy przodków pod względem potrzeby bezpieczeństwa, kombinując jak polepszyć ich zbroje, gdyż to oni w nich się zabijali i z całą pewnością gdyby jakieś rozwiązanie nie działało, to nigdy byśmy się o nim nie dowiedzieli. Dlaczego miało by być inaczej w przypadku ochrony dłoni?

W interesującym nas okresie - 1380-1420 - występują różne rodzaje osłon dłoni. Dla usystematyzowania wiedzy wymienię teraz te najbardziej znane:
1. Rękawice kolcze, mitynki i palczaste
2. Rękawice segmentowe
3. Rękawice klepsydrowe
Oprócz tego pozwoliłem sobie nazwać nowy typ, o którym mało jest dostępnych informacji, a w moim przekonaniu, jak najbardziej istniał. Chodzi o rękawice folgowo-palczaste, czyli takie gdzie występuje ruchoma folga (albo kilka) oraz płytkowe osłony palców. Chodzi o coś jak na poniższej rycinie. Ale o tym niżej.

Rękawice folgowo-palczaste. Tak przynajmniej je nazywam.

Oprócz moich obserwacji ewolucji klepsydry (którymi zaraz się podzielę) również podparciem moich domysłów jest choćby budowa kopii rycerskiej. Gdyby klepsydra była wystarczającym pancerzem to po co męczyli by się robiąc przy każdej kopii tarczkę na dłoń. Po co powstały rękawice folgowe? Jak widać ta teoria nie trzyma się kupy i potrzeba ulepszenia również tej części opancerzenia była nie mniejsza, niż pozostałych elementów zbroi.

A teraz do konkretów. Ustalmy najpierw co mam na myśli pisząc "rękawica klepsydrowa". Choć większość pewno kojarzy o co chodzi, to poniższy obrazek rozwieje wszelkie wątpliwości.

Źródła: Morgan M.769 Weltchronik; Poliptyk Grudziądzki; Don Bernardo de Anglesola; Weikhard Frosch;

Charakterystyczny profil zwężający się w środku, przypominający klepsydrę. Do tego ochrona palców składająca się z plecionki kolczej albo małych płytek. Jak już wspominałem tak wyglądała pierwotna forma tejże rękawicy i jestem pewien, że takich modeli używano również na początku XV wieku. Jednak równolegle obok zaczęły ewoluować nowe rodzaje. Dalej były to pięciopalczaste rękawice, jednak zobaczcie co się zaczęło zmieniać.

Źródła: BNF Arsenal 3479 Legends of the Holy Grail, Konrad von Berlichingen, Graf Ludwig von Rieneck, Kyllburg Knight B,Engelhard VIII von Weinsberg;

Widzicie już? Zaczęto wydłużać część chroniącą śródręcze. Na powyższych przykładach widać wyraźnie, że płytka sięga dużo dalej poza knykcie, dochodząc aż do środkowych przegubów dłoni. Naturalną konsekwencją tego było dołożenie folgi chroniącej palce, co zwiększało powierzchnię chroniącą palce i gwarantowało mobilność (w odróżnieniu od ochrony z jednego kawałka). W dalszym ciągu były to rękawice pięciopalczaste. Zerknijcie sami.

Źródła: Ludwig van Hutten; Konrad des Jüngeren von Aschhausen;

O ile na pierwszym nagrobku wyraźnie wszystko widać tak na drugim zaznaczyłem gdzie są palce i knykcie, gdyż bez powiększenia i ostrożnej obserwacji trudno je zauważyć. Tutaj umieszczam dla porównania z oryginałem, jednak poniżej będę wrzucał tylko w jednej wersji. Jeśli ktoś chce samemu się przekonać czy nie ściemniam to pod obrazkami macie podpisy gdzie tego szukać.

Źródła: Albrecht II; Johann von Dalberg; św. Jerzy z kościoła pw. Świętego Ducha w Hildesheim;

Źródła: Konrad IV von Kirchberg; Lyon BM MS.172 Recueil d'astronomie et de mathématiques; Philipp von Falkenstein;

Źródła: Johann I von Wertheim; Poliptyk Grudziądzki; Musée Condé MS.490; Weiprecht Ivon Helmstatt

Podsumowanie i wnioski

Myślę, że jasno widać na powyższych przykładach, że między rękawicami klepsydrowymi, a folgowymi można znaleźć wersję przejściową. Wpisuje się to również w kontekst chronologiczny, bo wszystkie podane powyżej przykłady (poza jednym) mieszczą się w datowaniu 1420 roku. A jak napisał Tomasz Rajtar w podczepionym wyżej artykule, dopiero po 1420 nastąpiła znaczna ewolucja rękawic. Nie do końca się z tym zgadzam, ale faktem jest przełom, który wtedy nastąpił w tym temacie.

Drugą rozbieżnością z artykułem jest to, że autor podane przeze mnie przykłady umieścił najwcześniej w połowie XV wieku, jako rozwój rękawic folgowych, wspartych warstwą płytek. Uważam, że w dobie podanych przeze mnie źródeł takie stwierdzenie jest nielogiczne. Musiało być odwrotnie, czyli rękawice foglowe powstały poprzez dokładanie kolejnych folg w rękawicy palczastej, aż do całkowitego zaniku małych płytek chroniących palce. Należy przy tym wyraźnie zaznaczyć, że nie ulega najmniejszej wątpliwości, iż wszystkie formy rękawic (palczaste, folgowo-palczaste, folgowe) egzystowały równolegle obok siebie przynajmniej do końca średniowiecza. Jednak formę rękawicy "dwuwarstwowej" (jak to określa autor artykułu) moje analizy odmładzają o pół wieku.

Uprzedzając fakty - nie ma żadnego potwierdzenia, że takie rękawice występowały w połączeniu ze zbrojnikowymi osłonami kończyn. Tak więc pasować będą tylko dla odtwórców 1400+ z płytowymi elementami opancerzenia.

Nawiązując teraz do początku notki - wpis ten niesie ze sobą bardzo ważną informacje dla walczących rekonstruktorów. Typ rękawicy folgowo-palczastej to początek XV wieku (choć moim zdaniem już widać ją na Poliptyku Grudziądzkim), więc bez problemu powinien zostać zaakceptowany w datowaniu grunwaldzkim (1380-1420) oraz zwiększyć bezpieczeństwo w RR. Kryterium dopuszczenia czegoś do turnieju to trzy niezależne źródła, a choćby w tym wpisie ich nie brakuje.


Aktualizacja: 30-09-2014