Organizacja militarna państwa krzyżackiego

Pierwsza część, poświęcona administracyjnej organizacji państwa zakonnego dostępna jest tutaj. Natomiast wpis o systemie walutowym i miar znajdziecie pod tym linkiem.

Źli Krzyżacy

Organizacja militarna

Struktura wojsk

Najważniejszą rolę militarną w państwie zakonnym odgrywała konnica rycerska. Zresztą jak w całej Europie Zachodniej. Samych braci-rycerzy było mało, więc sami w sobie nie mogli stanowić poważnej siły. Dlatego uzupełniali swoje szeregi ludnością świecką z podległych terytoriów. 

Rossdienst (Ross z niemieckiego to wierzchowiec), czyli służba ziemska dla najbogatszej ludności świeckiej w składzie: rycerz kopijnik i 2 pocztowych. W praktyce rycerz mógł wyznaczyć inną osobę na swoje miejsce. A jeśli osobiście wybierał się w bój to brał tylu pocztowych, ilu był w stanie.

Plattendienst (Platten z niemieckiego to płaty) to służba ziemska dla mniej zamożnych. Początkowo miał to być sam rycerz. Z czasem (w okresie bitwy grunwaldzkiej) obowiązek rozszerzono o jednego (a wkrótce potem jeszcze o jednego) pocztowego.

Ważną funkcję pełnili Goście Zakonni, których główne nasilenie przypadło na lata 1320-1395, gdy panowała moda na Prussenreisen - czyli pruskie rejzy. Rejzy były niczym innym jak łupieżczą wyprawą mającą na celu głównie zyski. Podciągano je pod wojny z poganami i nadawano status wypraw krzyżowych. 

Goście Zakonni pochodzili głównie z krajów niemieckich (w tym Czechy i szeroko pojęta Nadrenia). Aczkolwiek często (choć w znacznie mniejszych ilościach) przyjeżdżali rycerze z Francji, Burgundii, Anglii, Szkocji, krajów skandynawskich, Węgier, Włoch i państw hiszpańskich, a także w pewnych okresach, z Polski. Przekrój społeczny w tej warstwie był różnorodny. Największy odsetek stanowili prości rycerze, liczący na dobre zyski. Wcale nierzadko trafiała się także elita - baronowie, książęta i królowie wraz z pokaźnymi pocztami.

Jaką siłę stanowili Goście Zakonni? Średnio było to od 400 do 1000 elitarnych wojsk. Znakomicie wyszkolonych i wyekwipowanych. Dla przykładu, w tym czasie 200 rycerzy stanowiło sporą siłę, z którą bez problemu można by wyruszyć na taką rejzę.

Z czasem, rola Gości Zakonu zaczęła maleć Miało to związek z przyjęciem chrztu przez Litwę (w 1385 roku), więc Państwo Pruskie straciło podstawy nie tylko do dalszych wypraw, ale również do istnienia w ogóle. W związku z tym, rycerstwo europejskie przyjeżdżało mniej licznie, by nie narazić się na konflikt z papieżem.

Siłą rzeczy, coraz większą wagę przywiązywano do wojsk zaciężnych. Rosła ich rola, gdy zaczęła spadać ilość gości. Zaciężni pochodzili głównie z zagranicy (Niemcy i Czechy). Rzadziej rekrutowano ich na miejscu. Przy czym warto zwrócić uwagę, że Krzyżacy wyposażali miejscowych zaciężnych z własnych arsenałów. Z czasem stanowili trzon armii Zakonu, co rodziło spore problemy finansowe i konflikty.

O piechocie (z prawdziwego zdarzenia) mało wiadomo. Obsadzała głównie garnizony zamkowe. Tabor był ważnym uzupełnieniem armii, od co najmniej połowy XIV wieku. Na jeden pancerny wóz z kołami zapasowymi, przypada 10 ludzi walczących. W taborach wieziono zapasy broni, prowiantu i furażu, a także działa z amunicją i namioty różnej wielkości. Do taboru przypadał także kucharz (na 40 walczących), chirurg z pomocnikiem (na 110 zbrojnych) oraz służby sanitarne.

Formacje

Kopia

Najmniejsza jednostka organizacyjna była kopia. W skład kopii wchodził rycerz-kopijnik i dwaj lżej zbrojni - z reguły - strzelcy. W teorii liczono zawsze 1+2 (co było podstawą wypłaty żołdu oraz jednostką obrachunkową - kopia = 3 konnych). W praktyce różnie bywało (chodzi o ilość i jakość). Wiadomo, że kopia rycerza bogatszego będzie inaczej wyglądała, niż kopia rycerza biednego. 

Dla przykładu. Kopia zakonna, wg zasady, składała się z brata-rycerza i 8 pocztowych (uzbrojonych jak strzelcy). Oprócz pełnoprawnych Zakonników, armię Panów Pruskich stanowiła ludność świecka z ziem podległych, w zakresie zależnym od możliwości materialnych. Wyróżniano dwa rodzaje takiej służby.

Chorągiew

Większa jednostka organizacyjna. Obejmowała głównie rycerstwo z danego obszaru terytorialnego, np. z ziemi chełmińskiej. Nie miała jasno ustalonej ilości, ale w praktyce liczyły co najmniej kilkuset jeźdźców. Pod Grunwaldem było 51 chorągwi Zakonu. Również biskupi mogli wystawić własne ale podległe Zakonowi, a także wielkie miasta (Toruń, Gdańsk, Elbląg, Królewiec). Skład ich był nieco inny i obejmował głównie zaciężnych (ekwipowanych przez te miasta) oraz mieszczan-ochotników.

Piechota

Nie odgrywała ważnej roli - przynajmniej w mniemaniu ówczesnych. Głównie służyła do wsparcia konnicy. Drugą rolą było obleganie lub bronienie miast. Przykładowo w bitwie grunwaldzkiej praktycznie nie było piechoty (nie licząc obsługi obozu), gdyż Krzyżacy zostawili swoją do bronienia miast, a polska nie zdążyła dotrzeć na pole bitwy.

Tabor

Tabor, czyli opancerzone wozy z załogą. Na czas bitwy, wozy spinano ze sobą tworząc prowizoryczny mur obronny. Taka taktyka miała uchronić piechotę przed destrukcyjnymi szarżami konnicy. Wewnątrz taboru budowano obóz.

Źródła:
A Nadolski "Grunwald 1410"
E. Potkowski "Rycerze w Habitach"

Aktualizacja: 13-09-2013